Powstanie Kalwarii należy wiązać z ruchem pielgrzymkowym, który od początków chrześcijaństwa zmierzał do najdroższych dla chrześcijanina miejsc związanych z Męką i Śmiercią Pana. Samo pielgrzymowanie jest głęboko zakorzenione w naturze człowieka. Człowiek pielgrzymuje od najdawniejszych czasów, o czym świadczą liczne sanktuaria religii zarówno pogańskich jak i monoteistycznych. Pielgrzymowanie w chrześcijaństwie w sposób ewidentny rozwija się od początku IV wieku, po edykcie Mediolańskim z 313 r., który kończy erę prześladowań Kościoła. Pierwszym i najważniejszym celem pielgrzymowania jest Jerozolima, bowiem tam znajdują się miejsca uświęcone drogocenną Krwią Chrystusa.

   Okres Średniowiecza to czas utrudnionego dostępu do miejsc świętych z powodu opanowania ich terenów przez muzułmanów. Ponowny rozkwit pielgrzymowania notowany jest w XIV wieku po zakończonych krucjatach. Sytuacja jednak powtórnie ulega zmianie w związku ze zmianami geopolitycznymi na świecie, takimi jak powstanie granic państw, czy też napięcia pomiędzy chrześcijańską Europą a Imperium Osmańskim, które rozpoczęło inwazję Islamu na kraje europejskie. Ta nowa sytuacja czyni pielgrzymowanie do Jerozolimy przedsięwzięciem trudnym i niebezpiecznym, nie tylko w trakcie drogi, ale także w samym Świętym Mieście. Pielgrzymi z Europy zachodniej nie byli mile widziani, jako obcokrajowcy i nieprzyjaciele Islamu nie mogli posiadać stałego miejsca do zatrzymania się, a w zapewnieniu zrealizowania ich potrzeb religijnych mogli liczyć jedynie na łaskawość kleru obrządku wschodniego oraz władz muzułmańskich, którym musieli złożyć odpowiednią opłatę. Dodatkową trudnością stają się napięcia międzywyznaniowe w samej Jerozolimie. Często zdarzają się nieporozumienia, kłótnie i oskarżenia między samymi chrześcijanami przybywającymi nawiedzić święte miejsca.

   Cała ta złożona sytuacja doprowadza do tego, że od końca XV wieku w Europie zaczynają powstawać w krajobrazie założenia, które przedstawiają szerszemu gronu wierzących wydarzenia z Męki Pana i dają możliwość chodzenia drogami Zbawiciela bez konieczności trudnej, niebezpiecznej i kosztownej podróży do Ziemi Świętej. Za pierwsze takie miejsce w Europie uznaje się Sacro Monte di Varallo Sessia we Włoszech.

   Ta idea przybliżenia współczesnym miejsc uświęconych Męką Pańską znalazła swój wyraz w napisie przy wejściu do kaplicy Grobu Pańskiego w innej północnowłoskiej Kalwarii w Sacro Monte di Varallo, gdzie czytamy Ut hic Jerusalem vidat qui peragrare nequit (Aby tu zobaczył Jerozolimę ten, kto [do niej] nie może dotrzeć). Tego typu przedstawienia przeniesionej Jerozolimy w Europie zaczęto nazywać Nową Jerozolimą.

   Pobożność pasyjna stanowi znaczącą grupę wspólnotowych praktyk religijnych chrześcijańskiego ludu, a jej treścią jest medytacja i wychwalanie Męki i uniżenia, jakie poniósł Chrystus na krzyżu, a także dziękczynienie Zbawicielowi za nieskończoną miłość wobec rodu ludzkiego. Jest to także najstarszy wyraz pobożności ludowej. Tematem naczelnym tych form jest krzyż Chrystusa, a jego wychwalaniem stały się dwa święta znane w liturgii rzymskiej, to jest Odnalezienie i Podwyższenie Krzyża świętego. Pierwszym i najważniejszym motywem wznoszenia Kalwarii w Polsce jest motyw wiary zarówno kleru jak i ludu, wiary przeżywanej i celebrowanej od ponad 600 lat chrześcijaństwa na ziemiach polskich.